خوشه کسب‌وکار: خوشه کسب‌وکار به واحدهای کسب‌وکارمتمرکز در یک منطقه جغرافیائی که با همکاری و تکمیل فعالیت‌های یکدیگر، محصولات و یا خدمات مشابه و یا مشترکی را تولید و ارائه کرده و از چالش‌ها و فرصت‌های مشترکی نیز برخوردارند، اطلاق می‌شود. خوشه‌های کسب‌وکار می‌توانند در هریک از زیر بخش‌های تولیدی، صنعتی، خدماتی، کشاورزی، هنری و صنایع دستی فعال باشند.
تحلیلی بر وضعیت موجود برنامه توسعه خوشه‌ای در کشور
تا پایان آذر ماه 1399، 526 خوشه کسب‌وکار در سطح استان‌های کشور شناسایی شده است که برنامه توسعه برای 32 خوشه در حال اجرا است و در 110 خوشه خاتمه یافته است. 55 خوشه صنعتی با سهم 10.4% متعلق به استان اصفهان بوده و استان‌های آذربایجان شرقی و مازندران با 40 و 38 خوشه در رتبه دوم و سوم قرار دارند.
وضعیت توزیع استانی خوشه‌ها در کشور تا پایان آذر 1399
تنوع فعالیت خوشه‌های کسب‌وکار شناسايی شده براساس 9 کد دورقمی آيسیك (زيربخش صنعتی) و يك زيربخش غیرصنعتی (ساير شامل گردشگری، پرورش گل و گیاه و…) در نمودار زیر نشان داده شده است. بیشترين گرايش‌های شناسايی شده خوشه‌ها مربوط به صنايع غذايی، آشامیدنی‌ها و دخانیات با سهم بیش از 34% و کمترين آنها مربوط به صنايع کاغذی، مقوا و صحافی است.
تنوع فعالیت و سهم خوشه‌های کسب‌وکار شناسایی شده
ازجمله مهمترين دستاوردهای ساختاری و اقتصادی اجرای پروژه‌های توسعه خوشه‌ای، می‌توان به افزايش میزان اشتغال، فروش و صادرات در بنگاه‌های تحت حمايت برنامه توسعه خوشه‌ای و تعداد بنگاه‌ها اشاره کرد که به ترتیب با درصد رشد 15%، 150%، 24% و 12% همراه بوده‌اند.
در نمودار بالا سهم ارزش افزوده رشته فعالیت‌های عمده اقتصادی از GDP در طی سال‌های 1392-1400 را در می‌توان دید.
سهم ارزش افزوده رشته فعالیت‌های عمده اقتصادی از GDP به قیمت‌های جاری
لازم بذکر است که گروه صنعت شامل صنعت، معدن (استخراج نفت و گاز طبیعی و سایر معادن)، ساختمان و انرژی می‌باشد. در شکل زیر تقصیم بندی تاثیر گروه صنعت در تولید ناخالص داخلی کشور در قلب نمودار سالانه نمایش داده شده است.
سهم ارزش افزوده گروه صنعت از GDP به قیمت‌های جاری
ارزیابی برنامه توسعه خوشه‌ای:
برای ارزیابی توسعه خوشه‌ای از شش شاخص استفاده شده است که زیر آمده است.
شاخص توسعه یافتگی: براساس آمار خوشه‌های کسب‌وکار در حال توسعه و خاتمه يافته کشور تا پايان آذرماه 1399، از مجموع 526 خوشه کسب وکار شناسايی شده، سهم خوشه‌هايی که در مراحل آغازین هستند حدود 73% و سهم خوشه‌های درحال توسعه و خاتمه يافته به ترتیب 6 و 21 درصد است.
شاخص میزان صنعتی بودن: تا پايان سال 1398، تنها 5% از تولیدات بنگاه‌های تحت حمايت برنامه خوشه‌ای، از سطح مكانیزاسیون بالا بهره برده‌اند و مابقی تولیدات به نسبت سطح مكانيزاسيون سهم 60 و 35 درصد به ترتیب با سطح مكانیزاسیون متوسط و پايین تولید شده‌اند.
شاخص کیفیت تولیدات: کیفیت محصولات تولیدی در خوشه‌های شناسايی شده در مقايسه با رقبای داخلی و خارجی در اغلب موارد ضعیف‌تر و از سطح کیفی پايین‌تری برخوردار است. به‌گونه‌ای که 53% محصولات تولیدی اين خوشه‌ها با کیفیت پايین، برآورد شده و تنها 12% تولیدات از کیفیت بالا برخوردار است.
شاخص سطح تخصص یافتگی: سطح تخصص يافتگی بنگاه‌ها در خوشه‌های صنعتی شناسايی شده تا پايان سال 1398 نشان می‌دهد حدود 64% بنگاه‌ها از سطح تخصص يافتگی پايین و عملاً اشتراك‌گذاری کم در فعالیت‌های زنجیره ارزش برخوردار بوده‌اند. بنگاه‌هايی که در سطح تخصص يافتگی متوسط قرار گرفته‌اند 28% و تنها 8% از بنگاه‌ها از سطح تخصص يافتگی بالا بهره می‌برند.
شاخص مهارت نیروی کار: حدود 62% از نیروی کار خوشه‌های صنعتی دارای اشتغال دائم و مابقی نیز دارای اشتغال فصلی هستند. نیروهای نیمه ماهر و غیر ماهر به ترتیب حدود 56 و 39 درصد از نیروی کار شاغل در خوشه‌های صنعتی شناسايی شده را شامل می‌شوند که نشان می‌دهد بهره‌مندی ضعیفی از مزايای تخصص‌گرايی و بهره‌گیری از نیروی کار ماهر صورت گرفته است.
شاخص سطح فناوری: تنها 1% از فناوری مورد استفاده در واحدهای خوشه‌های کسب‌وکار شناسايی شده از فناوری پیشرفته و بالا استفاده می‌کنند و فناوری متوسط و پايین به‌ترتیب 54 و 45 درصد را به خود اختصاص داده‌اند.
